Domek dla lalek — to replika domu w miniaturze, która służy do zabawy.
Domki dla lalek są miniaturowym odwzorowaniem jedno-, dwu- lub kilkukondygnacyjnego domu. Posiadają zazwyczaj pokoje gościnne, sypialnię, kuchnię i łazienkę. Do miniaturowych domów wytwarza się przygotowane w odpowiedniej skali meble, akcesoria oraz lalki – domowników. Domki dla lalek najczęściej wykonywane były z drewna i płyty pilśniowej. Współcześnie oprócz drewna wykorzystuje się jako budulec również tworzywo sztuczne.
Historia domków dla lalek
Najwcześniej udokumentowane miniaturowe figurki ludzi (służby), zwierząt oraz wyposażenia wnętrz znaleziono grobowcach Starego Królestwa w Egipcie. Nie ulega jednak wątpliwości, że tradycja zabawy miniaturowymi postaciami i zwierzętami gospodarskimi sięga tysięcy lat przed naszą erą.
Co ciekawe, pierwsze domki dla lalek, jakie tworzone były w Europie, nie były przeznaczone do zabawy, ale pełniły funkcję dekoracyjną lub pedagogiczną.
Dekoracyjny charakter miały m.in. miniaturowe domki, które popularne były w XVI wieku w Holandii. Holenderskie domki w miniaturze miały formę szafy z półkami i były kunsztownie zdobione. Odtwarzano w nich z niezwykłą precyzją umeblowanie wnętrz oraz ubiór domowników. Ich funkcja była stricte reprezentacyjna – wystawiano i przechowywano w nich kosztowności. Na zamówienie takich miniaturowych domków mogli pozwolić tylko i wyłącznie ludzie zamożni. W pełni wyposażone kosztowały prawie tyle, co budynek w naturalnej skali.
W XVII w. w Niemczech popularne były tzw.kuchnie norymberskie – miniaturowe, w pełni wyposażone kuchnie wraz z miniaturowymi lalkami służących. Kuchnie stanowiły pomoc pedagogiczną dla matek, które na takich „makietach” wdrażały córki do roli przyszłych pań domu. Na miniaturowych kuchniach dziewczynki uczyły się zarządzać domem i służącymi.
Jednym z pierwowzorów współczesnych domków dla lalek był angielski „Baby House” z XVIII wieku. Baby house był dokładną kopią domu właściciela, repliką przeznaczoną do pokazania jego bogactwa. W przeciwieństwie do holenderskiego domku (który mógł być wyposażony w miniaturowe meble, ale raczej był pełen drogich lub rzadkich przedmiotów), angielski „baby house” był dokładnym odwzorowaniem prawdziwego domu wraz z meblami i akcesoriami, które znajdowały się w pokojach właściciela.
Domki dla lalek produkowane z myślą o dzieciach i zabawie pojawiły się dopiero w XIX wieku.
Wczesne domy w miniaturze były wytwarzane przez rzemieślników na indywidualne zamówienie. Były zazwyczaj bogato zdobione i bardzo drogie. Wraz z nadejściem rewolucji przemysłowej fabryki zaczęły wytwarzać zabawki masowo, w tym również domki, lalki i meble nadające się do ich wyposażenia. W tym czasie w produkcji domów dla lalek prym wiodły firmy niemieckie takie jak: Christian Hacker, Moritz Gottschalk, Elastolin i Moritz Reichel. W Anglii domki dla lalek produkowali m.in. Silber & Fleming, Evans i Cartwright, a także Brothers Lines.
Niemcy aż do wybuchu I wojny światowej byli producentami najlepszych i najbardziej cenionych domków dla lalek. Produkty takich firm jak Märklin, Rock and Graner były znane w całej Europie Środkowej oraz eksportowane do Wielkiej Brytanii i Ameryki Północnej.
W trakcie i po zakończeniu I wojny światowej Niemcy nie byli w stanie eksportować zabawek na szeroką skalę, co wykorzystali producenci z innych krajów m.in. Stanów Zjednoczonych i Japonii. Za oceanem domki dla lalek produkowali m.in. Roger Williams Toys, Tootsie Toy, Schoenhut i the Wisconsin Toy Co .
Po zakończenia II wojny światowej domki dla lalek przestały być zabawką drogą i luksusową. W latach 50. produkowane były już na masową skalę m.in. z tworzyw sztucznych. Wykorzystanie tego materiału znacznie obniżyło cenę zabawki i sprawiło, że domkami dla lalek bawiły się dziewczynki w niemal każdym domu.
O skali i materiałach
Od samego początku domki dla lalek czy domki miniaturowe produkowane były w różnych skalach. Współcześnie najczęściej tego typu zabawki projektowane i budowane są w skali 1:18 i 1:16 cala. W Niemczech popularne są również skale 1:12 i 1:10.
Domki dla lalek w XX wieku wykonywane były z różnych materiałów, w tym z metalu, płyty pilśniowej, plastiku i drewna. Obecnie coraz częściej wraca się do klasycznych, tradycyjnych domów wykonanych z drewna, który jest trwałym, bezpiecznym i ekologicznym materiałem.
Znani producenci domków dla lalek
Do najbardziej znanych i renomowanych producentów domków dla lalek należą:
- Bodo Hennig – niemiecka firma założona w 1955 roku przez Bodo i Waltera Henninga (obecnie w Nic Toys.). W asortymencie posiada stylowe domki dla lalek wraz z kompletnym wyposażeniem.
- Erna Meyer – niemiecka, rodzinna firma,która powstała w 1945 roku. Specjalizuje się w produkcji lalek elastycznych w skali 1:12 m.in. do domków dla lalek. Ręcznie wykonane, piękne lalki marki Erna Meyer kupują również chętnie kolekcjonerzy.
- Lundby — szwedzka firma, która istnieje na rynku do 1945 roku. Znana jest z produkcji domków dla lalek, lalek i miniaturowych mebli. Wszystko w skali 1:18.
- La Toy Van — brytyjski producent Le Toy Van, który pojawił się w latach 90. XX wieku. Specjalizuje się w produkcji wyjątkowych bajecznie zdobionych drewnianych zabawek, w tym domków dla lalek, mebli i drewnianych lalek.
Najbardziej znane domki dla lalek
Domki dla lalek to nie tylko zabawki, ale prawdziwe dzieła sztuki. Wiele z domków dla lalek to drogocenne eksponaty, które podziwiane są przez odwiedzających muzea i wystawy. Do najbardziej znanych domków dla lalek należy ten zaprojektowany dla królowej Marii w 1924 roku. Domek z zewnątrz jest repliką XVIII wiecznego zamku, wnętrza odwzorowują rezydencję królewską w latach 20. XX wieku. Domek ma 5 ‘ cali wysokości i 16 pokoi. Wyposażony został w instalację elektryczną, kanalizację oraz posiada dwie windy. Obecnie można go obejrzeć w zamku Windsor.
Innym znanym miniaturowym domkiem dla lalek jest Astolat Dollhouse Castle, który tworzony był przez 13 lat przez amerykańską artystkę Elaine Diehl. W domku znajduje się ponad 10 tysięcy elementów, w tym mini biblia z 1810 roku z zapisanymi drobnym maczkiem wersetami. W pierwszej piątce najdroższych i najpiękniejszych domków znajduje się również Stettheimer’s Dollhouse wyceniany na milion dolarów, zamek Chicago’s Fairy Castle o wartości 500 tys. dol. oraz Titania’s Palace z 1907 roku, wyceniany na 256 tys.
Domki dla lalek wracają do łask, zwłaszcza w tej tradycyjnej drewnianej formie. Obecnie to przede wszystkim zabawka dla dzieci, ale warto pamiętać, że miniaturowe domki pierwotni służyły innym funkcjom.